Чытайце на нашым сайце новы аналітычны матэрыял «Беларуская кніга пад прэсам рэпрэсій».
Гэты матэрыял адлюстроўвае сучасны стан беларускай літаратуры. Ён заснаваны на звестках маніторынгу Беларускага ПЭНа і на дзесяці інтэрв’ю, праведзеных са студзеня па жнівень 2025 года з літаратарамі і Людзьмі Слова – пісьменнікамі, паэтамі, перакладчыкамі, выкладчыкамі, выдаўцамі і даследчыкамі. Яны прадстаўляюць як незалежны, так і дзяржаўны сектары культуры. У аглядзе адлюстраваны факты ціску і статыстыка пераследу беларускіх аўтараў, асноўныя цяжкасці і наступствы для літаратуры ўнутры краіны, патрэбы незалежнай літаратурнай супольнасці.
2020 год стаў пераломным для сферы культуры Беларусі. Паступальнае развіццё (наколькі яно магчымае ва ўмовах аўтарытарнай дзяржавы) не проста затармазілася: створаныя незалежным сектарам структуры былі фактычна знішчаны, як і адносная творчая свабода, якая раней у пэўнай ступені адчувалася нават у афіцыйных установах.
Людзі культуры, у тым ліку літаратары, выйшлі на пратэст, які пасля абярнуўся маштабнымі рэпрэсіямі – ад крымінальнага пераследу да выціскання з публічнай прасторы. Беларуская кніга апынулася ва ўмовах інстытуцыйнага ціску, механізмы цэнзуры і адміністрацыйныя бар’еры ператварыліся ў сістэмны інструмент барацьбы супраць свабоды слова.
Аднак дзяржаўны сектар літаратуры працягвае падтрымлівацца за кошт адміністрацыйнага рэсурсу: выдавецтвы субсідуюцца, праўладны Саюз пісьменнікаў атрымлівае бюджэтныя сродкі, захоўваюцца практыкі савецкага часу – дзяржзаказ, дзяржзакуп, «добраахвотна-прымусовая» падпіска; у спіс «сацыяльна значных» выданняў уключаюцца кнігі праўладных прапагандыстаў. Адначасова незалежны кніжны рынак апынуўся пад беспрэцэдэнтным ціскам: ідзе планамерная барацьба з «няправільнымі» кнігамі, іх аўтарамі і чытачамі.
«Нормай» стала ліквідацыя грамадскіх аб’яднанняў, пазбаўленне выдаўцоў ліцэнзій, дыфамацыя творцаў, канфіскацыя кніг, забарона на іх захоўванне і распаўсюд. Навідавоку шматлікія формы цэнзуры – уключаючы прызнанне «экстрэмісцкімі» навуковых прац, гістарычных матэрыялаў, твораў сучасных беларускіх аўтараў і класікаў айчыннай літаратуры. З’явіўся таксама асобны спіс друкаваных выданняў, «здольных нанесці шкоду нацыянальным інтарэсам Рэспублікі Беларусь». І ўсё гэта – толькі частка рэпрэсій, якія зазнае свабодная кніга на працягу апошніх пяці гадоў.