Białoruski PEN prowadzi stały monitoring naruszeń praw kulturalnych w Białorusi.
Zakazanie książki to nie tylko akt cenzury – to także naruszenie praw do wolności słowa i dostępu do informacji, umocowanych w prawie międzynarodowym. Dokumentujemy każdy taki przypadek, by prawda o represjach wobec kultury została zachowana i usłyszana.
Na niniejszej stronie zebraliśmy listy zakazanych książek, wybrane historie autorów i ich dzieł, którym państwo wydało wyrok: „ekstremizm”, „szkoda dla interesów narodowych”, „niepożądane informacje”.
Książki te znikają z bibliotek, sklepów i programów szkolnych – a wraz z nimi giną kluczowe treści o języku, historii i wolności. Niech ta strona będzie przypomnieniem: nawet jeśli książka zostaje zakazana, nie znika. Bo słowo żyje tak długo, jak długo istnieją ludzie, którzy chcą je przeczytać.
.
Zakazywanie książek ma odebrać ludziom głos.
My go przywracamy.
Mamy trzy listy zakazanych książek:
-
- Oficjalna „Republikańska lista materiałów ekstremistycznych”
- Oficjalna lista „materiałów, które mogą zaszkodzić interesom narodowym”
- Nieformalna lista: nie istnieje w publicznym obiegu, ale biblioteki i księgarnie wiedzą, których autorów nie wolno mieć w katalogu. Tworzona jest poprzez donosy, wizyty ideologów i autocenzurę.
Posiadanie takiej książki stwarza ryzyko grzywny lub ograniczenia wolności.
Nawet jeśli decyzja o zakazie jest podejmowana później niż stwierdzenie faktu posiadania książki. Polecamy lekturę rozdziału poświęconego ocenie prawnej zakazywania książek – jakie konsekwencje prawne może mieć posiadanie takiej książki w domu, jej rozpowszechnianie czy nawet przechowywanie w bibliotece.
Specyfika białoruskiej sytuacji – brak rzetelnych uzasadnień.
Urzędowe decyzje nie zawierają żadnej konkretnej argumentacji, a ich konkluzje to ogólnikowe cytaty przepisów prawnych, które zawsze pozostają takie same, mimo że dotyczą bardzo różnych książek i materiałów.
Według naszych obserwacji książki są zakazywane:
— Za białoruską, a nie prorosyjską wizję historii
— Za krytykę władzy
— Za prawdę o represjach i wojnie
— Za współczucie, człowieczeństwo i miłość
— Nawet za biało-czerwono-białą okładkę
Książki poświęcone kulturze lub białoruskiej historii trafiają na tę samą listę, co faktyczne treści ekstremistyczne. Białoruski PEN prowadzi własną listę – obejmującą książki, które zgodnie z normami międzynarodowymi nie powinny być zakazane, ponieważ nie są przestępstwem.
Sytuacja w Białorusi jest pod tym względem wyjątkowa. Książki zakazywane są nie tylko za nielojalność, ale za sam fakt bycia częścią niezależnej kultury białoruskiej, która nie wpisuje się w prorosyjską politykę historyczną i kulturową reżimu. Stanowi to bezpośrednie zagrożenie dla istnienia języka, literatury i tożsamości narodowej. Białorusini, chcąc zachować swoją tożsamość, muszą działać nie tylko bez wsparcia własnego państwa, ale i wbrew jego represyjnym działaniom.
Druk wielu białoruskich książek jest dziś w Białorusi niemożliwy. Z jednej strony, likwidowane i wypychane za granicę niezależne białoruskie wydawnictwa nie mają możliwości systematycznego dostarczania swoich książek na teren kraju, z drugiej – język, tematyka lub osoba autora często stają się powodem odmowy wydania książki przez wciąż działające w kraju oficyny.
Aby zrozumieć skalę i naturę tego, co się dzieje, zapraszamy do spojrzenia na historię zakazów w porządku chronologicznym (od caratu, przez okres sowiecki, aż po dziś). Przygotowaliśmy serię materiałów, w których zebraliśmy przykłady zakazanych książek, osadzając je w szerszym kontekście historycznym:
Publicystycznie opisuje masową i celową kampanię zakazywania książek w Białorusi, która po 2020 r. nabrała bezprecedensowego rozmachu.
Niepodległa Białoruś. 1991–2025
Nasza współczesność. Są tu książki tych, którzy mówią o języku białoruskim, pamięci, godności, politycznej i moralnej alternatywie. Są tu nazwiska, które kształtują obraz Białorusi ostatnich dziesięcioleci – i właśnie dlatego trafiają pod zakaz.
Pisarze okresu sowieckiego – ci, którzy musieli przetrwać w ideologicznej machinie, a mimo to odnaleźli słowa prawdy (a władza chciałaby, żeby o nich zapomniano).
Korzenie literatury białoruskiej – twórcy, którzy pisali w języku swojego narodu i budzili lęk imperium. Dzisiejszy reżim nadal ich zakazuje, bo boi się samej idei białoruskości.
Zebrane przykłady zakazanych książek autorów spoza Białorusi – od esejów o demokracji po powieści o ludzkiej godności, miłości i wyborze.
Stan obecny w Białorusi:
258+ książek zakazanych z powodów politycznych i ideologicznych
208+ autorów objętych zakazem
5 zlikwidowanych wydawnictw w ciągu ostatnich 5 lat
co najmniej 33 mistrzów słowa w niewoli